دفاع مشروع چیست ؟
هر انسانی حق دارد در هنگام مواجه شدن با خطر به دفاع از جان، مال و ناموس خود و افرادی که دفاع از آنها بر وی واجب است، اقدام کند.
قانون مجازات اسلامی سال 1392 در مواد 156، 157 و 158 به موضوع دفاع مشروع پرداخته است. ماده 156 می‌گوید: هرگاه فردي در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال يا آزادي تن خود يا ديگري در برابر هرگونه تجاوز يا خطر فعلي يا قريب‌الوقوع با رعايت مراحل دفاع، مرتکب رفتاري شود كه طبق قانون جرم محسوب مي‌شود، در صورت اجتماع شرايط زير مجازات نمي‌شود:
- رفتار ارتكابي براي دفع تجاوز يا خطر ضرورت داشته باشد.
- دفاع مستند به قراین معقول یا خوف عقلایی باشد.
- خطر و تجاوز به‌سبب اقدام آگاهانه يا تجاوز خود فرد و دفاع ديگري صورت نگرفته باشد.
- توسل به قواي دولتي بدون فوت وقت عملاً ممكن نباشد يا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر مؤثر واقع نشود.
چند نکته در خصوص دفاع مشروع
- برای تحقق دفاع مشروع، باید تجاوز یا خطر وجود داشته باشد و نیز اینکه خطر باید حتمی یا آنقدر نزدیک باشد که گویی در حال واقع شدن است. بنابراین اگر کسی دیگری را تهدید کند که در صورت انجام ندادن اقدامی خاص، او را به قتل می‌رساند، موضوع دفاع مشروع قابل استناد نیست.
- اضطرار نیز از جمله مواردی محسوب می‌شود که در صورت وجود آن، عمل صورت‌گرفته توسط مرتکب، جرم تلقی نخواهد شد. اضطرار حالت شخصي است که خطر شديدي جان يا مال او يا ديگري را تهديد مي‌کند.
- در موارد دفاع مشروع دیه نیز ساقط است، جز در مورد دفاع در مقابل تهاجم دیوانه که دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود.
- دفاع از نفس، ناموس، عرض، مال و آزادي تن ديگري در صورتي جايز است كه او از نزديکان دفاع‌کننده بوده يا مسئولیت دفاع از وي بر‌عهده دفاع‌كننده باشد، يا ناتوان از دفاع بوده يا تقاضاي كمك نمايد، يا در وضعيتي باشد كه امكان استمداد نداشته باشد.
- مقاومت در برابر قواي انتظامي و ديگر ضابطان دادگستري در مواقعي كه مشغول انجام وظيفه خود باشند، دفاع محسوب نمي شود؛ لكن هرگاه قواي مزبور از حدود وظيفه خود خارج شوند و حسب ادله و قرائن موجود خوف آن باشد كه عمليات آنان موجب قتل، جرح، تعرض به عرض يا ناموس يا مال گردد، دفاع جايز است.
- مرتکب باید اثبات کند که اقدام وی مطابق شرایط قانونی بوده است.
شرایط دفاع در مقابل سارق
دفاع از خود یا دیگران در قانون دارای شرایطی است که در صورت وجود آن شرایط، دفاع، مشروع تلقی خواهد شد.
دفاع از خود یا دیگران در مقابل سارق و مهاجم دارای شرایطی است و در صورت وجود آن شرایط قانونگذار از فرد مدافع حمایت خواهد کرد. در این زمینه، باید دانست که دفاع و حمله باید متناسب باشد.
به عنوان مثال، اگر کسی با چوب به دیگری حمله کرد، مدافع نمی‌تواند با اسلحه از خود دفاع کند. همچنین لازم است که امکان دسترسی به نیروی انتظامی نباشد تا دفاع، مشروع تلقی شود.
یکی دیگر از شرایطی که در صورت وجود آن، دفاع، مشروع خواهد بود، این است که خطر قریب‌الوقوع باشد بنابراین اگر کسی، دیگری را صرفاً تهدید کند، مدافع نمی‌تواند با سلاح او را به قتل برساند.
در نهایت نیز، دفاع باید برای دفع خطر ضرورت داشته باشد. به عنوان مثال، اگر کسی با استفاده از یک وسیله عادی، ضربه‌ای آرام به شما وارد و سپس فرار کند و دور شود، مدافع نمی‌تواند با سلاح سرد یا گرم او را بزند و بعد ادعا کند که از خود دفاع کرده است. در صورتی که دفاع با این شرایط منطبق باشد، مشروع تلقی می‌شود و مدافع مجازات نخواهد شد.
شروط تحقق دفاع مشروع
تجاوز‌غیر‌قانونی
دفاع مشروع وقتی مصداق پیدا میکند که در مقابل تجاوز غیر قانونی یا غیر عادلانه باشد در برابر تجاوز غیر قانونی، اعمال به ظاهر تعرض آمیزی وجود دارد که مبنای ان دستور مقام‌صلاحیت دار ویا حکم‌قانون است مانند جلب ودستگیری بزهکار ویا تحمیل کیفر به محکوم علیه .که به موضوع تجاوز غیر قانونی در صدر ماده ۱۵۷ ق.م.ا مصوب ۱۳۹۲ نیز اشاره شده است که مقرر می دارد 《مقاومت در برابر قوای انتظامی و دیگر ضابطان دادگستری در مواقعی که مشغول انجام وظیفه خود باشند، دفاع محسوب نمی شود…….》
نکته :مقنن در مواردی استثناء قرار داده است که دفاع در برابر مامورین جایز است که به حکم ماده ۱۵۷ ق.م.ا مصوب ۱۳۹۲ که مقرر می دارد 《هرگاه ماموران انتظامی وضابطان دادگستری از حدود وظیفه خود خارج شوند و حسب ادله و قرائن موجود خوف آن باشد که عملیات آنان موجب قتل، جرح، تعرض به عرض یا ناموس یا مال گردد،دفاع جایز است.》
پس بنا بر این دفاع در مقابل ماموران قوای دولتی زمانی مشروع است که شرایط ذیل را دارا باشد:
- قوای دولتی از حدود وظایف خود خارج شوند.
- بر حسب دلایل وقرائن قوی بیم آن باشد که رفتار مجرمانه ای مانند قتل ،جرح، تعرض به عرض یا ناموس ویا مال به وقوع بپیوندد.