قوانین مربوط به برات در ایران در قانون تجارت، باب چهارم، فصل اول تا هفتم، به طور جامع به مباحث مختلفی از جمله صدور برات، قبولی و نکول آن، ظهرنویسی، مسئولیتها و نحوه پرداخت وجه برات پرداخته است. در ادامه خلاصهای از مهمترین مباحث مطرحشده آورده شده است:
مبحث اول – صورت برات
برات باید شامل اطلاعات مشخصی مانند کلمه “برات”، تاریخ تحریر، اسم شخصی که باید پرداخت کند، مبلغ، تاریخ و مکان پرداخت، و اسم شخصی که برات به او پرداخت میشود باشد. برات باید بهطور دقیق و با حروف نوشته شود تا از هرگونه ابهام جلوگیری شود.
مبحث دوم – در قبول و نکول
قبولی برات باید به امضاء یا مهر شخص محالعلیه با ذکر تاریخ صورت گیرد. در صورتی که محالعلیه برات را بدون تاریخ امضاء کند، تاریخ برات به عنوان تاریخ رؤیت حساب میشود. نکول باید با تصدیقنامه رسمی (پروتست) انجام شود.
مبحث سوم – در قبولی شخص ثالث
اگر برات نکول شد، شخص ثالثی میتواند آن را قبول کند و مسئولیتهای قانونی همچنان برای دارنده برات محفوظ خواهد ماند.
مبحث چهارم – در وعده برات
برات ممکن است به رویت باشد یا به وعده (یک یا چند روز یا ماه بعد از رؤیت یا تاریخ صدور). موعد پرداخت باید به دقت مشخص شود و در صورتی که با تعطیلات رسمی همزمان باشد، پرداخت باید به روز بعد از تعطیل موکول شود.
مبحث پنجم – ظهرنویسی
انتقال برات از طریق ظهرنویسی انجام میشود که ممکن است شامل ذکر تاریخ و نام شخص انتقالدهنده باشد. ظهرنویسی میتواند به معنی انتقال کامل یا وکالت در وصول باشد.
مبحث ششم – مسئولیت
براتدهنده، قبولکننده و ظهرنویسها مسئول پرداخت وجه برات هستند و در صورت عدم پرداخت، دارنده برات میتواند به هر یک از آنها رجوع کند.
مبحث هفتم – در پرداخت
پرداخت برات باید به نوع پولی که در آن مشخص شده انجام شود. اگر وجه برات قبل از موعد پرداخت شود، شخص پرداختکننده مسئول است و در صورت گم شدن برات، صاحب آن میتواند از نسخههای دیگر برای مطالبه وجه استفاده کند.
این قوانین به دقت نحوه صدور، پذیرش و پرداخت برات را مشخص کردهاند و حقوق و مسئولیتهای طرفین را روشن میسازند.
در قوانین ایران، اسناد تجاری شامل برات، فتهطلب، چک و اسناد در وجه حامل تحت ضوابط خاصی قرار دارند که در فصول مختلف قانون تجارت مشخص شده است. در اینجا به برخی از مواد مهم در این خصوص اشاره شده است:
فتهطلب
- ماده ۳۰۷: فتهطلب سندی است که در آن امضاکننده تعهد میکند مبلغی را در موعد معین یا عندالمطالبه پرداخت کند.
- ماده ۳۰۸: فتهطلب باید دارای تاریخ و شامل مواردی مانند مبلغ، گیرنده وجه و تاریخ پرداخت باشد.
- ماده ۳۰۹: تمام مقررات مربوط به برات تجارتی در مورد فتهطلب نیز لازمالرعایه است.
چک
- ماده ۳۱۰: چک نوشتهای است که صادرکننده وجوهی را که در نزد محالعلیه دارد مسترد یا به دیگری واگذار مینماید.
- ماده ۳۱۱: در چک باید محل و تاریخ صدور ذکر شده و به امضای صادرکننده برسد.
- ماده ۳۱۳: وجه چک باید به محض ارائه کارسازی شود.
- ماده ۳۱۴: صدور چک عمل تجارتی محسوب نمیشود اما در زمینه ضمانت و اعتراض، مشابه با برات و فتهطلب است.
- ماده ۳۱۵: مهلت مطالبه وجه چک در موارد مختلف از تاریخ صدور متفاوت است.
مرور زمان
- ماده ۳۱۸: دعاوی مربوط به برات، فتهطلب و چک که برای امور تجارتی صادر شده باشد، پس از پنج سال از تاریخ اعتراض یا آخرین تعقیب قضائی مسموع نخواهد بود.
- ماده ۳۱۹: در صورت عدم امکان مطالبه وجه پس از مرور زمان پنج ساله، دارنده میتواند وجه آن را از کسی که به ضرر او استفاده بلاجهت کرده است، مطالبه نماید.
اسناد در وجه حامل
- ماده ۳۲۰: دارنده سند در وجه حامل مالک آن است و برای مطالبه وجه آن حق دارد.
- ماده ۳۲۲-۳۳۴: در صورتی که سند در وجه حامل گم شود، قوانین خاصی برای اعلام مفقودی و احکام آن وجود دارد که شامل اعلان عمومی و مهلتهای خاص برای ابراز سند و دریافت وجه میشود.
این مواد، چارچوب قانونی برای اسناد تجاری در ایران را تعریف میکنند و نحوه مدیریت آنها در موارد مختلف مانند گم شدن، مرور زمان و مطالبات را مشخص میکنند.