عزل و منعزل شدن قیم
در حقوق ایران، قیمومت به عنوان یک نهاد قانونی برای حمایت از افراد محجور (مانند کودکان، افراد دارای نقص عقلانی و…) تعریف شده است. با این حال، در برخی موارد، قیم میتواند به دلایل مختلف عزل یا منعزل شود. در این مقاله، به بررسی موارد عزل و منعزل شدن قیم، تفاوتهای آنها، و نحوه ابطال قیمنامه در صورت عزل یا منعزل شدن قیم خواهیم پرداخت.
عزل قیم
عزل قیم به معنای برکناری فرد از سمت قیمومت است و موارد آن در قانون مدنی، بهویژه در مواد 1239، 1243، 1244 و 1248 به تفصیل بیان شده است. در واقع، اگر قیم ویژگیهای امانتداری را از دست بدهد یا از ابتدا فاقد آن بوده باشد، یا اگر به موجب حکم قطعی دادگاه به جرائم مختلفی محکوم شود، عزل او ممکن است. همچنین، اگر قیم نتواند به دلیل حبس یا دلایل دیگر به اداره امور محجور بپردازد یا از نظر لیاقت و توانایی ناتوان باشد، عزل او امکانپذیر است. علاوه بر این، قیم نمیتواند مالی را که متعلق به محجور است به درستی مدیریت کند یا حسابهای سالانه را به دادستان ارائه ندهد.
از آنجا که حکم عزل قیم یک حکم تاسیسی است، تأثیر آن تنها بر اعمال آینده قیم اعمال میشود. به عبارت دیگر، پس از صدور حکم عزل، اعمال قیم دیگر معتبر نیستند، اما اقداماتی که قبل از عزل انجام شدهاند، همچنان معتبر باقی میمانند.
منعزل شدن قیم
منعزل شدن قیم به معنای برکناری خودبهخود قیم از سمتش است و در ماده 1249 و 1253 قانون مدنی پیشبینی شده است. در واقع، اگر قیم مجنون یا دیوانه شود، یا اگر به سفاهت (عدم رشد) دچار شود، یا اگر سبب تعیین قیم از بین برود، قیم به طور قهری و بدون نیاز به درخواست کسی، از سمت خود منعزل میشود. در این موارد، حتی اگر حکم دادگاه صادر نشده باشد، اعمال قیم باطل و بیاثر خواهد بود.
تفاوت عزل و منعزل شدن قیم
تفاوت اصلی بین عزل و منعزل شدن قیم در این است که عزل نیاز به اقدام شخصی دارد و باید به درخواست دادستان یا ذینفعان صورت گیرد. در حالی که منعزل شدن قیم به طور خودبهخود و به دلیل وقوع عوامل قهری مانند جنون یا عدم رشد صورت میگیرد. پس از عزل، اعمال قیم به دلیل صدور حکم دادگاه باطل میشوند، در حالی که در مورد منعزل شدن، حتی بدون حکم دادگاه، اعمال قیم از لحظه وقوع علت منعزل شدن، باطل خواهند بود.
نحوه ابطال قیمنامه در صورت عزل یا منعزل شدن قیم
افراد ذینفع، اعضای خانواده یا محجور باید در صورت بروز موارد عزل یا انعزال قیم به مراحل زیر توجه کنند تا قیمنامه ابطال شود:
- تشکیل حساب کاربری در سامانه ثنا: افراد ذینفع باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و حساب کاربری در سامانه ثنا ایجاد کنند. این مرحله شامل احراز هویت است.
- تنظیم دادخواست: پس از تشکیل حساب کاربری، متقاضی (شخص ذینفع یا وکیل) باید دادخواست ابطال قیمنامه را به طرفیت دادگاه صادرکننده حکم قیمومت تنظیم کند و موارد عزل یا انعزال قیم را ذکر نماید.
- ذخیرهسازی دادخواست: دادخواست باید در یک حافظه ذخیره شود تا برای ثبت و ارسال آماده باشد.
- مراجعه به دفاتر خدمات قضایی: متقاضی باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست را ثبت کند و هزینه دادرسی را پرداخت کند.
- ضمیمه کردن ادله اثبات: ادله اثبات (مانند حکم قطعی دادگاه) باید به دادخواست ضمیمه شود.
- ارسال دادخواست به دادگاه: پس از دریافت هزینه دادرسی، مسئول دفتر خدمات، دادخواست را به دادگاه صالح ارسال میکند.
- بررسی دادگاه: قاضی دادگاه با بررسی مدارک و ادله اثبات، در صورت تشخیص تحقق موارد عزل یا انعزال قیم، نسبت به صدور حکم ابطال قیمنامه اقدام خواهد کرد.
- ابطال قیمنامه: پس از صدور حکم، قیمنامه باطل میشود و قیم دیگر قادر به انجام هیچگونه عملی در خصوص محجور نخواهد بود.
نکته مهم
همچنین دادستان میتواند در صورت مطلع شدن از تحقق موارد عزل یا انعزال قیم، تقاضای صدور حکم عزل یا منعزل شدن قیم را داشته باشد.
این فرآیند بهطور کلی تضمینکننده حقوق محجور و ذینفعان است و ابطال قیمنامه به منظور حفظ حقوق افراد محجور انجام میشود. با توجه به حساسیت این موضوع، آشنایی با مراحل و قوانین مرتبط با عزل و منعزل شدن قیم برای همه افراد ذینفع و خانوادههای محجور بسیار حائز اهمیت است.