صغیر ممیز و غیر ممیز، نکات حقوقی مهم
انواع صغیر
در قانون ایران، صغیر به دو دسته اصلی تقسیم میشود: صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز. این دستهبندیها بر اساس توانایی درک و تمیز در امور حقوقی و مالی صورت میگیرد و تأثیر زیادی بر قابلیتهای حقوقی و مسئولیتهای این افراد دارد.
1. صغیر ممیز (Discerning Minor)
- تعریف: صغیر ممیز فردی است که به سن بلوغ نرسیده است اما قادر به درک نسبی و تمیز بین امور خوب و بد، سود و زیان، زشت و زیبا میباشد. این توانایی به او این امکان را میدهد که درک کند چه چیزی به نفع او است و چه چیزی ممکن است به او آسیب بزند.
- حقوق و مسئولیتها:
- معاملات نافع: معاملات و اعمال حقوقی که صرفاً نافع برای صغیر ممیز باشد، به طور قانونی صحیح و معتبر است. این بدان معناست که اگر صغیر ممیز معاملهای انجام دهد که برای او سودمند است، این معامله مورد تأیید قرار میگیرد.
- اعمال غیر نافع: سایر معاملات و تصرفات که منجر به دخل و تصرف در اموال و حقوق صغیر میشود، به اجازه ولی یا قیم نیاز دارد. اگر احتمال ضرر و زیان وجود داشته باشد، این معاملات نیاز به تایید ولی یا قیم دارد و در غیر این صورت معتبر نیست.
2. صغیر غیر ممیز (Indiscerning Minor)
- تعریف: صغیر غیر ممیز فردی است که از لحاظ درک و تشخیص توانایی لازم را ندارد. او نمیتواند تمایز بین حق و باطل، خوب و بد، سود و زیان را انجام دهد. به همین دلیل، این فرد اهلیت استیفاء و تصرف در امور مالی و حقوقی را ندارد.
- حقوق و مسئولیتها:
- معاملات و تصرفات: تمامی معاملات و تصرفات انجام شده توسط صغیر غیر ممیز به طور مطلق باطل و غیر نافذ است. به عبارت دیگر، این معاملات به هیچ عنوان دارای اعتبار قانونی نیستند.
- تایید ولی یا قیم: حتی اگر ولی یا قیم صغیر غیر ممیز پس از انجام معامله، آن را تأیید کند، معامله همچنان باطل است و اثر قانونی ندارد. حجر صغیر غیر ممیز کامل و مطلق است و شامل تمامی معاملات و اعمال حقوقی میشود.
سن صغیر ممیز و غیر ممیز
در نظام حقوقی ایران، تفاوتهای مشخصی بین صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز وجود دارد که به تعیین سن و نوع تصرفات حقوقی آنها مربوط میشود. در حالی که قانون مدنی ایران به صراحت سنهای خاصی برای این دو دسته از صغار تعیین نکرده، در عمل قاضی دادگاه بر اساس وضعیت فرد تصمیمگیری میکند.
سن صغیر ممیز و غیر ممیز
- صغیر غیر ممیز:
- تعریف: صغیر غیر ممیز به فردی گفته میشود که توانایی درک و تشخیص در مورد امور حقوقی و مالی را ندارد. به عبارتی، این افراد نمیتوانند تفاوت بین امور نافع و مضر را تشخیص دهند.
- سن: قانون مدنی ایران به صراحت سن خاصی برای صغیر غیر ممیز تعیین نکرده است. در نتیجه، تعیین این دستهبندی بیشتر به قاضی دادگاه واگذار میشود. با این حال، عموماً سنین زیر 7 سال به عنوان سنهای غیر ممیز در نظر گرفته میشود.
- صغیر ممیز:
- تعریف: صغیر ممیز فردی است که به سن بلوغ نرسیده اما قادر به درک و تشخیص نسبی امور نافع و مضر است. این توانایی به او امکان میدهد تا در برخی موارد حقوقی و مالی مشارکت کند.
- سن: در ایران، فقهای اسلامی بهطور سنتی سن 7 سالگی را به عنوان سن تمیز و ممیز در نظر میگیرند. اما قانون مدنی ایران سن خاصی برای صغیر ممیز مشخص نکرده است و تشخیص این موضوع نیز به عهده قاضی دادگاه است.
تفاوتهای اعمال حقوقی صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز
- صغیر غیر ممیز:
- اعمال حقوقی: تمامی معاملات و تصرفات انجام شده توسط صغیر غیر ممیز بهطور مطلق باطل و غیر نافذ است. حتی اگر ولی یا قیم صغیر غیر ممیز پس از انجام معامله، آن را تأیید کند، این معاملات همچنان غیر نافذ خواهند بود.
- استثنائات: برخی از اعمال مانند قبول هبه (هدیه) و حیازت مباحات (استفاده از منابع طبیعی در دسترس) نیاز به اذن ولی یا قیم ندارد و بهطور کلی بهطور مستقیم بر حقوق صغیر غیر ممیز تأثیر نمیگذارد.
- صغیر ممیز:
- اعمال حقوقی: صغیر ممیز میتواند اقدام به انجام معاملات و تصرفات نماید، اما این معاملات باید به نفع او باشد تا قانونی و معتبر تلقی شود. در غیر این صورت، نیاز به اجازه ولی یا قیم دارد.
- معاملات نافع و زیانآور: معاملات صرفاً نافع برای صغیر ممیز معتبر است، در حالی که معاملات زیانآور یا مشکوک به ضرر نیاز به تایید ولی یا قیم دارد. همچنین، معاملات زیانآور بهطور کلی باطل تلقی میشود.
معاملات صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز
در نظام حقوقی ایران، تفاوتهای مشخصی بین معاملات صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز وجود دارد. این تفاوتها به اعتبار و قابلیت اجرایی معاملات و تصرفات انجام شده توسط این گروهها مربوط میشود.
معاملات صغیر غیر ممیز
- حالت حقوقی: تمامی معاملات و تصرفات انجام شده توسط صغیر غیر ممیز بهطور مطلق باطل و غیر نافذ است. به عبارت دیگر، این معاملات از ابتدا فاقد اعتبار قانونی هستند و هیچ تأثیری در حقوق و تکالیف قانونی صغیر غیر ممیز ندارند.
- پیش از صدور حکم حجر: وضعیت معاملات انجام شده قبل از صدور حکم حجر نیز معتبر است و بهطور کلی به مصلحت محجورین (از جمله صغیر غیر ممیز) توجه میشود.
- پس از صدور حکم حجر: پس از صدور حکم حجر به دلیل سفه یا جنون، معاملات صغیر غیر ممیز بهطور کامل باطل و غیر نافذ است. حتی اگر ولی یا قیم به آن معاملات صحه بگذارد، همچنان غیر نافذ باقی میماند.
معاملات صغیر ممیز
- حالت حقوقی: معاملات انجام شده توسط صغیر ممیز بهطور کلی غیر نافذ هستند. این به این معنی است که این معاملات از ابتدا معتبر نیستند، اما قابلیت تأیید یا رد توسط ولی یا قیم را دارند.
- تنفیذ یا رد: ولی یا قیم صغیر ممیز میتواند با در نظر گرفتن مصلحت صغیر، نسبت به تأیید (تنفیذ) یا رد این معاملات اقدام کند. در صورتی که ولی یا قیم معامله را تأیید کند، آن معامله معتبر و نافذ میشود. در غیر این صورت، معامله رد شده و فاقد اعتبار قانونی خواهد بود.
استثنائات
- حیازت مباحات و قبول هبه: برخی از اعمال حقوقی برای صغیر غیر ممیز نیاز به اذن ولی و قیم ندارد. بهعنوان مثال، حیازت مباحات (استفاده از منابع طبیعی در دسترس) و قبول هبه (هدیه) بهطور مستقیم و بدون نیاز به اجازه ولی یا قیم نافذ است.