شهادت و جرح و تعدیل آن

همانطور که می‌دانید یکی از راه‌های اثبات و ادله موجود در محاکم قضایی شهادت شهود می‌باشد که افراد با استفاده از شاهدین و حضور آنها در محکمه می‌توانند موضوع خود را ثابت کنند که البته این مورد طبق قانون با شرایطی که برای شهود در نظر گرفته شده است صورت می گیرد.
حال زمانی که طرف مقابل دعوا می خواهد به شهادت شهود طرف مقابل خود ایراد بگیرد و آنها را رد بکند در اصطلاح به آن جرح شاهد می‌گویند پس جرح شاهد زمانی اتفاق می‌افتد که طرف مقابل از شاهدانی که برای شهادت حاضر شدند ایراد جدی می‌گیرد و می‌خواهد بی اعتباری شهادت آنها را ثابت کند. یا می‌توان اینطور گفت که می‌خواهد اثبات کند که شاهدان شرایط شهادت را ندارند. زیرا بر طبق قانون برای شهادت کسی که می‌خواهد شهادت دهد ویژگی‌ها و شرایطی گفته شده است که به آنها می‌پردازیم.

شرایط و ویژگی‌های شهود:

یکی از موارد مهم در شهادت، ویژگی‌ها و شرایط آن بلوغ کسی است که می‌خواهد شهادت دهد زمانی که فردی به عنوان شاهد در محکمه حاضر می‌شود باید به بلوغ رسیده باشد که همانطور که می‌دانید بلوغ در دختران ۹ سال قمری و در پسران ۱۵ سال قمری می‌باشد.
مورد بعدی عقل می‌باشد یعنی باید شاهد از نظر عقلی سالم و سلامتی عقلی داشته باشد و مجنون نباشد.
مورد بعدی این است که شخصی که در محکمه به عنوان شاهد حاضر می‌شود باید عادل باشد عادل کسی است که گناه کبیره انجام ندهد و اصرار هم به انجام گناه صغیره نداشته باشد. و مورد بعدی این است که شاهد باید ایمان داشته باشد. و مورد آخر هم این است که شخصی که به عنوان شاهد معرفی می‌شود باید دارای طهارت مولود باشد یعنی اینکه حلال زاده باشد.

جرح شاهد

همانطور که گفته شد طرف مقابل دعوا می‌تواند با توجه به شرایطی که از آنها سخن گفتیم شهادت شهود را نقض کند و به آنها ایراد وارد کند که در اصطلاح به آن جرح شاهد گفته می‌شود باید توجه کرد که به عنوان مثال اگر کسی نفع شخصی در دعوا داشته باشد می توان آن را جرح کرد یا اینکه به عنوان مثال از شرایط گفته شده به عنوان مثال بلوغ شاهد را زیر سوال برد یعنی اینکه طرف دعوا اثبات کند که کسی که در دعوا حاضر شده است و شهادت داده است شرایط بلوغ را ندارد و بالغ نیست و لذا تقاضای جرح شاهد را از دادگاه خواستار می‌باشد.
نکته: باید به این نکته توجه کرد که اگر بعد از ادای شهادت معلوم شود که شاهدان شرایط لازم را نداشتند باز هم می‌شود شهود را جرح کرد حتی بعد از اعدای شهادت.

تعدیل شاهد

تعطیل شهادت دقیقا نقطه مقابل جرح شاهد می‌باشد و طرفی که شاهدان او جرح شده‌اند با تعدیل وجود شرایط شهود خود را اثبات می‌کند یعنی می‌توان گفت که تعدیل شاهد اثبات این است که شاهدان تمام شروط شهادت را به درستی داشتند به عنوان مثال وقتی کسی جرح شهود را به استناد نابالغ بودن مطرح می‌کند و می‌خواهد که شاهدان را برای اینکه به بلوغ نرسیده‌اند جرح کند طرف مقابل می‌تواند با ارائه دلیل و مدرک بلوغ شهود را اثبات کند همچنین در نمونه‌های دیگر و شرایط دیگر شهود هم به همین نحو می‌باشد زمانی که فرد بیاید و با ادله ثابت کند که شهود شرایط لازم را دارا هستند به آن تعدیل گواه یا تعدیل شهود گویند.
مواد مرتبط:
ماده ۱۹۱ قانون مجازات اسلامی:
شاهد شرعی قابل جرح و تعدیل است. جرح شاهد عبارت از شهادت بر فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر کرده است و تعدیل شاهد عبارت از شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد شرعی است.
ماده ۲۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی:
در دعاوی مدنی (حقوقی) تعداد و جنسیت گواه، همچنین ترکیب گواهان با سوگند به ترتیب ذیل می‌باشد:
الف – اصل طلاق و اقسام آن و رجوع در طلاق و نیز دعاوی غیرمالی از قبیل مسلمان بودن، بلوغ، جرح و تعدیل، عفو از قصاص، وکالت، وصیت با گواهی دو مرد.
ب – دعاوی مالی یا آنچه که مقصود از آن مال می‌باشد از قبیل دین، ثمن مبیع، معاملات، وقف، اجاره، وصیت به نفع مدعی، غصب، جنایات خطائی و شبه عمد که موجب دیه است با گواهی دومرد یا یک مرد و دو زن. چنانچه برای خواهان امکان اقامه بینه شرعی نباشد می‌تواند با معرفی یک گواه مرد یا دو زن به ضمیمه یک سوگند ادعای خود را
اثبات کند. در موارد مذکور در این بند، ابتدا گواه واجد شرایط شهادت می دهد، سپس سوگند توسط خواهان ادا می‌شود.
ج – دعاوی که اطلاع بر آنها معمولا در اختیار زنان است از قبیل ولادت، رضاع، بکارت، عیوب درونی زنان با گواهی چهار زن، دو مرد یا یک مرد و دو زن.
د – اصل نکاح با گواهی دو مرد یا یک مردو دو زن.
ماده ۱۳۱۳ قانون مدنی:
در شاهد بلوغ، عقل، عدالت، ایمان و طهارت مولد شرط است.
تبصره ۱- عدالت شاهد باید با یکی از طرق شرعی برای دادگاه احراز شود.
تبصره ۲- شهادت کسی که نفع شخصی به صورت عین یا منفعت یا حق در دعوی داشته باشد و نیز شهادت کسانی که تکدی را شغل خود قرار دهند پذیرفته نمی‌شود.
ماده ۲۳۴ قانون آیین دادرسی مدنی:
هریک از اصحاب دعوا می‌توانند گواهان طرف خود را با ذکر علت جرح نمایند. چنانچه پس از صدور رای برای دادگاه معلوم شود که قبل از ادای گواهی جهات جرح وجود داشته ولی بر دادگاه مخفی مانده و رای صادره هم مستند به آن گواهی بوده، مورد از موارد نقض می‌باشد و چنانچه جهات جرح بعد از صدور رای حادث شده باشد موثر در اعتبار رای دادگاه نخواهد بود.
تبصره – در صورتی که طرف دعوا برای جرح گواه از دادگاه استمهال نماید دادگاه حداکثر به مدت یک هفته مهلت خواهد داد.