شرایط تحقق جرم افشای سر و راز
شرایط تحقق جرم افشای سر به دو بخش اصلی مربوط می‌شود:
- رکن مادی یا عمل افشای سر: مقصود از افشا سر، اعلام و افهام آن به دیگران است، به طور کتبی یا زبانی. این اعلام می‌تواند از طریق وسایل کتبی مختلف، از جمله مطبوعات و رسانه‌های غیرمطبوعاتی، یا به صورت زبانی صورت گیرد. تعداد افرادی که سر برای آنان افشا می‌شود، شرطی برای اثبات جرم نیست و حتی افشای قسمتی از سر، اگر دارای وضوح کافی باشد، مورد تأیید قرار می‌گیرد. همچنین، اگر اطلاعات به عنوان کاملاً خصوصی و محرمانه به یک نفر افشا شود، همچنان مشمول این ماده خواهد بود. مطلع بودن قبلی افراد از موضوع سر نیز، مجوزی برای افشای آن از طرف رازدار حرفه‌ای نمی‌باشد.
- شخصیت رازدار: فاش کننده مطلب باید از جمله کسانی باشد که به مناسبت شغل یا حرفه‌ی خاص خود، محرم اسرار مردم است. به عبارت دیگر، افرادی که به دلیل شغل یا حرفه‌ی خود اطلاعات محرمانه را در اختیار دارند و وظیفه حفظ رازها را دارند، در صورت افشای این اطلاعات ممکن است مورد محکومیت قانونی قرار بگیرند.
این شرایط تحقق جرم افشای سر را مشخص می‌کنند و در مورد اثبات و محکومیت افراد متخلف نقش دارند.
افراد و اشخاصی که به دلیل شغل یا حرفه‌ای خاص، محرم اسرار مردم هستند، مکلف به حفظ اسرار می‌شوند. قانونگذار در ماده ۶۴۸ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، اطبا، جراحان و ماماها را به عنوان رازداران حرفه‌ای معرفی کرده است و به آنها وظیفه حفظ رازها را تحمیل کرده است.
برای تحقق جرم افشای سر، سه شرط اساسی وجود دارد:
- وجود سر حرفه‌ای: اطلاعات یا اموری که توسط صاحب سر (شخص محرم اطلاعات) به دلیل شغل یا حرفه‌ی خود دانسته می‌شود و دیگران از آن باخبر نیستند.
- شخصیت رازدار: فاش‌کننده مطلب باید از جمله کسانی باشد که به دلیل شغل یا حرفه‌ی خاص خود، محرم اسرار مردم هستند.
- عمل افشای سر: اعلام و افهام آن به دیگران به هر شکلی که باشد، از جمله اعلام کتبی یا زبانی.
در مواردی که فاش شدن سر به عنوان نتیجه‌ای از موقعیت شغلی و حرفه‌ای صاحب سر اتفاق می‌افتد و فقط به اعتبار حرفه و موقعیت طرف، ناگزیر از ابراز آن به دیگران شود، همچنان به عنوان افشای سر حرفه‌ای تلقی می‌شود و مجازات قانونی قابل اعمال است، حتی اگر این افشای سر موجب ضرر شخصی صاحب آن نشود. در این صورت، نفس عمل افشای سر حرفه‌ای، مورد محاسبه قرار می‌گیرد.
4. عنصر معنوی جرم افشای اسرار حرفه‌ای، به تحقق عمد در افشای اطلاعات محرمانه و اسرار مردم مرتبط است. این به معنای آگاهانه و با اراده فاش کردن اطلاعاتی است که باید بر اساس وظیفه حرفه‌ای یا شغلی در اختیار صاحب سر (شخص محرم اطلاعات) قرار دارد.
5. باید افشای سر به موجب قانون تجویز نشده باشد. به عبارت دیگر، فاش کردن اسرار محرمانه باید در غیر از شرایطی باشد که قانون به طور صریح افشای آنها را مجاز می‌داند. این موضوع در متن ماده ۶۴۸ که شما اشاره کرده‌اید، به صورت واضح آمده است که هرگاه افراد در غیر از موارد قانونی اسرار مردم را افشا کنند، مورد محکومیت قانونی قرار می‌گیرند. این نکته نشان دهنده عدم مجاز بودن افشای اطلاعات حرفه‌ای به جز در شرایط خاصی است که قانون این امر را تجویز کرده باشد.
بر این اساس، مهمترین موارد تجویزشده از طرف قانون شامل موارد ذیل است:
مواردی که از طرف قانون برای افشای اسرار حرفه‌ای تجویز شده است، می‌تواند موارد زیر را شامل شود:
- تأمین مصالح بهداشتی افراد جامعه: گاهی افشای اسرار حرفه‌ای توسط رازداران حرفه‌ای، مانند پزشکان یا جراحان، برای تأمین مصالح بهداشتی و درمانی افراد جامعه مجاز است. به عنوان مثال، در مواردی که فاش شدن اطلاعات حرفه‌ای می‌تواند به پیشگیری از گسترش یک بیماری کمک کند، قانون ممکن است افشای این اطلاعات را مجاز بداند.
- حفظ مصالح و منافع اجتماعی: در برخی موارد، قانونگذار ممکن است افراد معینی را مکلّف به بیان اطلاعات و معلومات شغلی خود کند، حتی اگر این اطلاعات واجد خصیصه سرّی باشند. این موارد ممکن است به منظور حفظ منافع و مصالح اجتماعی باشد. به عنوان مثال، وکیل می‌تواند موظف باشد اطلاعات حرفه‌ای خود را در مورد جرمی که به وی اطلاق شده است، به مقامات قضایی اعلام کند تا در پیشگیری از اجرای آن جرم کمک کند.
در نهایت، مواردی که از طرف قانون برای افشای اسرار حرفه‌ای تجویز می‌شود، معمولاً به منظور حفظ مصالح عمومی و پیشگیری از وقوع جرم‌ها و خطرات بیشتر برای جامعه صورت می‌گیرد.