سرقت در زمان زلزله
یکی از عوامل تشدید مجازات ها ،اوضاع و احوال و شرایط خاص آن برهه زمانی میباشد از آنجایی که در سحرگاه روز جمعه ۸ اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ زلزله ی نسبتأ شدید در شهر مشهد رخ داد به تحلیل قانونی جرایم در زمان رخ دادن ماوراءالطبیعه علی الخصوص زلزله و آثار آن نسبت به مجرم از نگاهی آسیب شنایی میپردازیم .
میدانیم که با تحلیل در معیارهای آسیب شناسی وجود شرایطی مانند زلزله،برای افرادی که بالقوه آمادگی ارتکاب بزه و انجام جرم دارند تحت تأثیر شرایط به صورت بالفعل مرتکب جرم شوند.
وکیل پایه یک دادگستری در رابطه با مجازات قانونی اشخاصی که در زمان وقوع حوادثی ماوراءالطبیعه مانند : زلزله اموال حادثه دیدگان را مورد سرقت قرار میدهند بیان میدارد : در این خصوص که سرقت از مناطق زلزله زده که یا به دلیل عواملی چون قهر طبیعت و یا به دلیل عوامل انسانی دچار بحران و سانحه میشوند در بیشتر قوانین کشورهای جهان واکنش‌های کیفری شدیدتری در مورد مرتکبین این گونه اقدامات و تعرضات در نظر گرفته شده است.
در زمان زلزله چون شرایط نامساعد میباشد و عواملی چون: عدم نظارت مالکین و ساکنان، عدم حضور گسترده نیروهای انتظامی و قضائی و اصولاً کاهش مراقبت‌های اجتماعی چه به صورت رسمی و چه به صورت مردمی، آمادگی ذهنی بزهکار را برای برنامه ریزی و طراحی و نقشه دست‌برد به اموال مردم فراهم می‌کند و این امر شرایط سرقت را برای وی آسان می‌کند.
بنظر وکیل مشهد در خصوص واکنش کیفری مربوط به سرقت، حقیقت امر این میباشد که با توجه به معنی سرقت در تعریف قانونگذار خود مبنی بر “ربایش مال منقولِ متعلق به دیگری” اشکالی از مجازات های حدی و تعزیری در بر گرفته شده است. سرقت های مستوجب حد نیز به ۲دسته تقسیم میشوند که دربرگیرنده : ۱-سرقت های حدی عادی و ۲-سرقت های حدی قطاع الطریق به معنای سرقت‌ها یی میباشد که در معابر، شوراع و طرق صورت می گیرد، که از گذشته و قدیم الایام به عنوان سرقت های مستوجب اشد شناخته میشوند.
و لازم بذکر است که سرقت های مستوجب تعزیر نیز ۲نوع میباشد: ۱-سرقت ساده و ۲-سرقت مشدد ، که به عنوان مثال سرقت های ساده مثل: کف زنی ، کیف قاپی ، سرقت از خانه ها و سرقت مغازه ها و .… میباشد .
و سرقت‌های مشدد با توجه به الگو های مختلف به انواع بیشتری تقسیم می‌گردند که به عنوان نمونه : گاهی سرقت به لحاظ مکان و محل ، مشدد است مثل: سرقت از محل های مذهبی ، تاریخی ، بانک ها و… که قوانین خاص دارند و مجازات شدیدتری دارند . و در مواقعی نیز مجازات سرقت به اعتبار شرایط سارق میباشد مثل: شاگرد کارگاه که امین و امانتدار است مرتکب سرقت اموال صاحبکار خود گردد.
در ادامه وکیل دادگستری مشهد بیان میدارد: بعضی مواقع نیز سرقت به لحاظ شرایط قربانی مورد توجه قرار میگیرد مثل: سرقت از افراد پیر و کهنسال .
یک نوع سرقت نیز سرقت از تأسیسات عمومی مثل: برق و آب و … نیز از موارد سرقت هایی میباشد که بعنوان سرقت های مشدد شناخته میشوند .
از نگاه وکیل سرقت در مشهد ، سرقت در مناطق زلزله زده، با توجه به اوضاع و احوال و پریشانی جامعه از شرایط خاصی برخوردار میباشد، که در این شرایط قربانیان زلزله امکان دفاع حداکثری و کافی نسبت به اموال خود را ندارند و برای حفظ جان و سلامت خود مجبور به خروج از خانه و رهاکردن اموال خود هستند تا جایی که باید اموال خود را بدون نظارت و مراقبت رها کنند و در نتیجه متأسفانه افرادی که بالقوه ظرفیت و پتانسیل ارتکاب جرم را دارند از این فرصت سواستفاده می‌کنند.
این وکیل دادگستری مشهد تاکید مینماید : با توجه به بلادفاع بودن اموال و اشیا مربوط به قربانیان زلزله و حوادث طبیعی، این نوع سرقت از جمله جرایم شدید در طبقات سرقت قرار گرفته است و در بیشتر کشور های دنیا سارقین این نوع جرایم مجازات شدیدتری نسبت به سرقت های عادی متحمل میشوند حتی اگر بدون استفاده از قهر و غلبه و زور و اسلحه انجام گردیده باشد.
وکیل دادگستری مشهد بیان میدارد در قانون مجازات اسلامی در ماده ۶۵۸، مجازات حبس ۱ تا ۵ سال برای مرتکبین اینگونه سرقت هایی که در زمان حوادث طبیعی و زلزله صورت میگیرد پیش بینی شده است که البته بازهم به نظر میرسد می‌شود با توجه به شرایط ویژه ای که باعث وقوع این جرم می‌گردد و حالت و اوضاعی که قربانیان این حوادث دارند ، این نوع مجازات ها را تشدید کرد.
ماده ۶۵۸ قانون مجازات اسلامی
” هر گاه سرقت در مناطق سیل یا زلزله‌زده یا جنگی یا آتش‌سوزی یا در محل تصادف رانندگی صورت پذیرد و حائز شرایط حد نباشد مرتکب به مجازات حبس از یک تا پنج سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد. “
بررسی های وکیل خوب مشهد نشان می دهد سرقت از اموال زلزله زدگان خود نشان از عدم همبستگی اجتماعی میباشد. و از لحاظ اجتماعی سرقت اموال حادثه دیدگان زلزله و… نه تنها نشان دهنده عدم همبستگی اجتماعی میباشد بلکه مضافا بیانگر فردگرایی ، خودمحوری و خودخواهی فرد سارق است ، و افزایش این جرایم در کشور عزیزمان ایران نشان از پدیده نظم گریزی عمومی میباشد که می‌تواند از عواملی چون فساد مدیریتی ، وجود رانت ، ثروت‌های بادآورده و … افراد را وادار به این کار کرده باشد و با توجیه از هر وسیله ای برای رسیدن به مقصود و هدف خود استفاده کنند و به جای گرفتن کمک رساندن به حادثه دیده از ضعف و ناتوانی و استیصال اشخاص استفاده می‌کنند و اموال او را به سرقت ببرند .این پدیده زشت اجتماعی گوشه ای از نظم گریزی و تقلیل اخلاق ملی میهنی را نشان می‌دهد.
نکات حقوقی
از موارد عذر متهم برای عدم حضور در مراجع قضایی که پذیرفته می‌شود
ابتلاء به حوادث مهم از قبیل : بیماری های واگیردار و بروز حوادث قهری مانند سیل و زلزله به شرط عدم امکان تردد.
در پایان نیز اشاره ی به آیات و روایات:
“” إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلیماً غَفُوراً “”
[خداوند آسمانها و زمین را نگاه میدارد تا از نظام خود منحرف نشوند و هرگاه منحرف گردند، کسی جز او نمی‌تواند آنها را نگاه دارد، او بردبار و غفور است!] ( سوره فاطر آیه ۴۱ )
حدیثی از پیامبر (ص) نیز در مکتوبات روایی شیعه نقل گردیده که حضرت فرموده اند :
هر گاه در شب ( یا در روز ) و هنگام خوابیدن از وقوع زلزله و خراب شدن خانه میترسی آیه “۴۱ سوره فاطر” را قرائت کن. [که خانه بر سر تو خراب نخواهد شد ان‌شالله ]
امام خمینی در تحریرالوسیله در خصوص اسباب نماز آیات میفرماید : سبب این نماز [آیات] گرفتن خورشید ، ماه ، زلزله و هر نشانه و حادثه‌ای که موجب ترس بیشتر مردم باشد ، خواه آسمانی و بنابر احتياط <واجب> زميني باشد، مانند
احتياط <واجب> زمينی باشد ،مانند: فرورفتگی زمین و …. البته در گرفتن ماه و خورشید و زلزله ترسیدن شرط نیست و در مورد آنها به‌هرحال نماز آيات واجب است.
زمان خواندن نماز آیات
زمانی که زلزله اتفاق می‌افتد،انسان باید فورا” نماز آیات را بخواند و اگر نخواند معصیت کرده و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقت بخواند، ادا است.
کيفيت نماز آيات
نماز آیات دو رکعت میباشد و در هر رکعت پنج رکوع میباشد و بدین نحو است که شخص بعد از نیت، تکبیر بگوید و یک حمد و یک سورة تمام را بخواند و به رکوع برود و سر از رکوع بردارد، دوباره یک حمد و یک سوره بخواند،باز به رکوع رود تا پنج مرتبه و بعد از بلند شدن از رکوع پنجم دو سجده نماید و برخیزد و رکعت دوم را هم مثل رکعت اول به جا آورد و تشهد بخواند و سلام بدهد. البته ممکن است انسان بعد از نیت و تکبیر و خواندن حمد، آیه‌های یک سوره را پنج قسمت کند و یک آیة یا بیشتر از آن را بخواند و به رکوع رود و سر بردارد و بدون خواندن حمد، قسمت دوم از همان سوره را بخواند و به رکوع رود و همین طور تا پیش از رکوع پنجم سوره را تمام نماید.