رجوع بعد از طلاق در قانون ایران
روند آمار طلاق در ایران طی سالهای اخیر به طور قابل توجهی افزایش یافته است. مشکلات و عدم تفاهم فرهنگی، شرایط مالی و اقتصادی، و عوامل دیگری از جمله مهمترین دلایل طلاق به شمار میروند. از آنجایی که طلاق نتایج منفی زیادی برای هر دو طرف دارد، قانونگذار در نظر گرفته است که تحت شرایط خاص، زن و مردی که از یکدیگر جدا شدهاند، بتوانند دوباره به یکدیگر بازگردند و زندگی خود را ادامه دهند.
در علم حقوق، به احیا کردن رابطه زناشویی پس از طلاق «رجوع» گفته میشود. از آنجا که قانونگذار ثبت رجوع را الزامی دانسته و عدم ثبت آن را جرم تلقی کرده است، بررسی موضوع اثبات رجوع در طلاق از اهمیت ویژهای برخوردار است تا افراد از جزئیات آن آگاه شوند.
انواع رجوع در طلاق
بر اساس قابلیت رجوع از طلاق یا عدم آن، طلاق به دو دسته اصلی تقسیم میشود: رجعی و بائن. طلاق رجعی به نوعی از طلاق گفته میشود که مرد در آن حق دارد با اراده یکجانبه خود به زندگی با همسرش بازگردد. طبق ماده 1148 قانون مدنی، در طلاق رجعی، مرد میتواند در مدت عده، با رجوع به زندگی مشترک ادامه دهد و زن در این مورد حقی ندارد.
رجوع در طلاق خلع به طلاقی اشاره دارد که زن به دلیل کراهت از شوهر خود، مالی را به او میدهد تا از او جدا شود. در این حالت، اصولا حق رجوع برای مرد وجود ندارد، اما اگر زن نسبت به عوضی که به شوهر پرداخت کرده، رجوع کند، طلاق به رجعی تبدیل میشود و مرد میتواند از آن رجوع کند، به شرطی که مدت عده به پایان نرسیده باشد.
رجوع در طلاق مبارات زمانی است که هر دو طرف از یکدیگر کراهت دارند. در این حالت نیز زن مالی را به شوهر میدهد تا از او جدا شود و اصولا مرد بعد از طلاق مبارات نمیتواند رجوع کند، مگر اینکه زن به مالی که به مرد بخشیده، رجوع کند.
رجوع در طلاق بائن به طلاقی اشاره دارد که در آن به طور کلی امکان رجوع وجود ندارد، مگر در شرایط خاصی مانند اینکه زن از مهریه بذل شده خود رجوع کند. در این صورت، مرد نیز میتواند به همسرش بازگردد.
شرایط رجوع در طلاق
برای رجوع در هر نوع طلاق شرایط خاصی وجود دارد:
- شرایط رجوع در طلاق رجعی: در طلاق رجعی، رجوع تنها با اراده مرد امکانپذیر است و زن این حق را ندارد. برای اعلام پشیمانی و رجوع، تشریفات خاصی وجود ندارد و مرد میتواند با هر عمل یا گفتاری اراده خود را محقق کند. رجوع فقط در مدت عده ممکن است و پس از آن، نیاز به خواندن صیغه محرمیت دارد. همچنین، مردان موظف به ثبت رجوع خود هستند و در غیر این صورت، مجازات خواهند شد.
- شرایط رجوع در طلاق خلع: در این نوع طلاق، زن باید به مالی که به مرد بخشیده است رجوع کند و تمام یا بخشی از آن را بازپس بگیرد تا امکان رجوع برای مرد فراهم شود. در این حالت، نیازی به خواندن صیغه محرمیت نیست.
- شرایط رجوع در طلاق مبارات: شرایط رجوع در طلاق مبارات مشابه طلاق خلع است و از این حیث تفاوتی ندارند.
- شرایط رجوع در طلاق بائن: در طلاق بائن، اصولا امکان رجوع وجود ندارد و تنها در صورتی که زن از مهریهای که بخشیده است رجوع کند، مرد میتواند به زندگی مشترک بازگردد.
نحوه ثبت رجوع بعد از طلاق
اگر مرد بعد از طلاق رجعی، اقدام به رجوع کند، موظف است که این رجوع را به ثبت برساند. قانونگذار مرد را ملزم کرده است که ظرف مدت یک ماه پس از رجوع به دفاتر اسناد رسمی مراجعه کرده و رجوع خود را ثبت کند. این موضوع به قدری اهمیت دارد که قانونگذار برای متخلفان مجازاتهایی در نظر گرفته است.
نحوه ثبت رجوع بدین صورت است که مرد باید ظرف مدت یک ماه پس از رجوع به دفترخانهای که طلاق در آن به ثبت رسیده است مراجعه کند و پس از طی مراحل اداری، صورتجلسه طلاق ابطال میشود. در این حالت، نیازی به خواندن صیغه محرمیت و ازدواج مجدد نیست. برای ثبت رجوع در طلاق خلع، زن باید مهریه خود را در مدت عده از مرد مطالبه کند و پس از دریافت آن، برای ثبت رجوع به دفترخانه اسناد رسمی مراجعه نماید.
انواع طلاق بدون رجوع
یکی از انواع طلاق، طلاق بائن است که در آن اصولا امکان رجوع برای مرد وجود ندارد. طبق ماده 1145 قانون مدنی، طلاقهای بدون رجوع شامل موارد زیر هستند:
- طلاق قبل از برقراری رابطه جنسی
- طلاق زن یائسه
- طلاق خلع و مبارات تا زمانی که زن رجوع به عوض نکرده باشد
- طلاق سوم بعد از سه ازدواج متوالی: اگر زن و مردی سه بار متوالی با یکدیگر ازدواج کنند و طلاق بگیرند، طلاق سوم از نوع بائن و غیرقابل رجوع است.
- طلاق به دلیل عسر و حرج: اگر زن بتواند در دادگاه اثبات کند که ادامه زندگی با همسرش دشوار و غیرقابل تحمل است، میتواند بدون رضایت مرد طلاق بگیرد و در این مورد، مرد نمیتواند رجوع کند.
مجازات عدم ثبت رجوع بعد از طلاق
عدم ثبت رجوع به عنوان یک جرم در نظر گرفته شده است و مجازاتهایی در پی خواهد داشت. بر اساس ماده 49 قانون حمایت از خانواده، اگر مردی بدون ثبت رجوع در دفاتر رسمی اقدام به ازدواج مجدد یا طلاق کند یا در مواردی که ثبت نکاح موقت الزامی است از ثبت آن خودداری کند، به مجازاتهای زیر محکوم خواهد شد:
- الزام به ثبت واقعه
- جزای نقدی درجه پنج: بین 80 تا 180 میلیون ریال
- حبس تعزیری درجه هفت: از 91 روز تا 6 ماه
این مجازاتها به منظور حفظ حقوق طرفین و جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده و مشکلات حقوقی بعدی در نظر گرفته شدهاند. بنابراین، آگاهی از این قوانین و تبعات عدم رعایت آن برای هر یک از زوجین از اهمیت ویژهای برخوردار است.