راههای تأمین کسری بودجه دولت به طور کلی شامل چندین روش است که هرکدام مزایا و چالشهای خاص خود را دارند. در اینجا به بررسی این روشها پرداخته میشود.
- صادرات نفت: اقتصاد ایران به نفت وابسته است و این یکی از اصلیترین منابع تأمین کسری بودجه دولت است. فروش نفت در شرایط عادی میتواند نقش مهمی در تأمین منابع مالی داشته باشد، اما تحریمها و مشکلات در فروش نفت، به ویژه در سالهای اخیر، مانع بزرگی برای جبران کسری بودجه از این طریق ایجاد کرده است. در شرایط کنونی، تا زمانی که توافقاتی برای رفع این مشکلات حاصل نشود، فروش نفت به شدت با چالش مواجه است و دولت نمیتواند به راحتی از این طریق کسری بودجه خود را پوشش دهد.
- فروش اوراق بدهی: فروش اوراق بدهی یکی از رایجترین روشها برای تأمین کسری بودجه است. با فروش اوراق بدهی، دولت منابع مالی مورد نیاز خود را در کوتاهمدت تأمین میکند. با این حال، باید توجه داشت که انتشار این اوراق به معنای ایجاد بدهی برای دولت است که باید در سالهای آینده بازپرداخت شود. به عبارت دیگر، این روش در کوتاهمدت کسری بودجه را جبران میکند، اما در بلندمدت بدهیها افزایش مییابند و دولت مجبور است برای تأمین مالی مجدد، مجدداً اوراق بدهی بفروشد. علاوه بر این، برای جلب سرمایهگذاران، نرخ سود اوراق باید به اندازهای بالا باشد که این خود میتواند به رکود اقتصادی و کاهش رشد اقتصادی منجر شود.
- افزایش مالیات: یکی از روشهای دیگر برای تأمین کسری بودجه، افزایش مالیات است. این روش در صورتی که هدف آن جلوگیری از فرار مالیاتی و شناسایی پایههای جدید مالیاتی باشد، میتواند مؤثر باشد. به عبارت دیگر، اگر دولت قادر باشد به طور اصولی مالیاتها را افزایش دهد و از فرار مالیاتی جلوگیری کند، این روش میتواند به تأمین منابع مالی کمک کند. با این حال، اگر افزایش مالیات به صورت غیرمنطقی و بدون در نظر گرفتن ظرفیتهای اقتصادی انجام شود، ممکن است به رکود اقتصادی منجر شود. در این شرایط، افزایش مالیات میتواند باعث نارضایتی عمومی و کاهش تمایل مردم به پرداخت مالیات شود.
- واگذاری سهام دولتی: واگذاری سهام دولتی یکی از روشهای دیگر برای تأمین کسری بودجه است. این روش شامل فروش بخشی از داراییهای دولتی به بخش خصوصی میشود. اگر دولت بتواند سهام خود را به قیمت مناسب واگذار کند، میتواند منابع مالی لازم برای پوشش کسری بودجه را فراهم کند. با این حال، این روش با چالشهایی همراه است، زیرا در شرایطی که هزینههای دولت افزایش یافته و نرخ بهره بالاست، واگذاری سهام به شرایط مناسب برای جلب سرمایهگذاران نیاز دارد. علاوه بر این، این روش میتواند نارضایتیهای عمومی را به همراه داشته باشد و ممکن است در بلندمدت موجب از دست رفتن داراییهای ارزشمند دولت شود.
- استقراض از شبکه بانکی: یکی دیگر از روشهای تأمین کسری بودجه، استقراض از شبکه بانکی است. در این روش، دولت از بانکها و موسسات مالی وام میگیرد تا کسری بودجه خود را پوشش دهد. این روش معمولاً موجب افزایش نقدینگی در اقتصاد میشود و باعث رشد پایه پولی میگردد. با این حال، این استقراض میتواند منجر به تورم شود، زیرا پول جدید وارد بازار میشود و تقاضا برای کالاها و خدمات افزایش مییابد. علاوه بر این، این روش معمولاً نیاز به انجام عملیات بازار باز و استقراض مستقیم از بانک مرکزی دارد که خود میتواند مشکلاتی از جمله افزایش نرخ تورم و فشار بر بازارهای مالی ایجاد کند.
در نهایت، هرکدام از این روشها در کنار مزایا، چالشهایی را نیز به همراه دارند. بنابراین، برای کاهش استقراض و جلوگیری از افزایش بدهیها، دولت باید از ترکیب مناسب این روشها استفاده کند. بهویژه، باید به روشهایی مانند اصلاحات مالیاتی و بهینهسازی واگذاری سهام دولتی توجه بیشتری شود تا بتوان کسری بودجه را به شکلی پایدارتر و بدون ایجاد فشار زیاد بر اقتصاد تأمین کرد.