حکم قانون در مسئولیت کیفری پرستاران
برای بررسی مسئولیت کیفری پرستاران و تعیین مجازات آنها، لازم است که شرایط و معیارهای قانونی مشخصی وجود داشته باشد. در این بخش، به تبیین احکام قانونی مرتبط با مسئولیت کیفری پرستاران پرداخته می‌شود.
انواع جرائم و مسئولیت کیفری پرستاران
- جرائم عمدی:
- تعریف: جرائم عمدی زمانی تحقق پیدا می‌کند که پرستار با قصد و عمد عملی را انجام دهد که به طور معمول کشنده است یا قصد کشتن بیمار را داشته باشد.
- مثال: تزریق داروی مسموم به بیمار با هدف قتل.
- جرائم شبه عمدی:
- تعریف: این نوع جرائم زمانی رخ می‌دهد که پرستار قصد انجام عمل را داشته باشد، اما قصد نتیجه مجرمانه را نداشته باشد.
- مثال: تزریق داروی اشتباهی که به دلیل بی‌احتیاطی یا سهل‌انگاری باعث آسیب به بیمار می‌شود.
- جنایت خطای محض:
- تعریف: این نوع جنایت زمانی است که پرستار نه قصد فعل و نه قصد نتیجه مجرمانه را داشته باشد و بیشتر به دلیل خطای تصادفی و نادرست است.
- مثال: اشتباهات نادر که به دلیل عدم آگاهی کامل یا اشتباه غیرقابل پیش‌بینی رخ می‌دهد.
شرایط تحقق مسئولیت کیفری:
برای احراز مسئولیت کیفری پرستاران در جرائم غیرعمدی، باید سه عنصر اصلی زیر وجود داشته باشد:
- فعل مجرمانه:
- هر نوع عمل یا ترک عملی که در قانون جرم شناخته شده و برای آن مجازات تعیین شده است. به عنوان مثال، تزریق داروی اشتباهی یا عدم انجام وظایف مراقبتی.
- نتیجه مجرمانه:
- نتیجه‌ای که از فعل یا ترک فعل پرستار حاصل شده و آسیب‌زا یا کشنده باشد. به عنوان مثال، آسیب جدی به بیمار یا فوت او به دلیل قصور پرستار.
- رابطه سببیت:
- باید رابطه مستقیم و مشخصی بین تقصیر پرستار و نتیجه حاصله وجود داشته باشد. دادگاه باید مشخص کند که آسیب یا فوت بیمار به دلیل کوتاهی پرستار بوده است و اگر پرستار به درستی عمل می‌کرد، این نتیجه به وقوع نمی‌پیست.
مصادیق تقصیر:
طبق تبصره ماده 145 قانون مجازات اسلامی، تقصیر می‌تواند به اشکال مختلفی ظاهر شود:
- بی‌مبالاتی: عدم انجام وظایف معین و ضروری از سوی پرستار، مانند عدم توجه به خونریزی غیرعادی بیمار و عدم اقدام به موقع.
- بی‌احتیاطی: انجام اقداماتی که از نظر اصول پزشکی نادرست است، مانند تزریق دوز بالای دارو به بیمار.
- عدم مهارت: انجام اقداماتی که نیاز به تخصص و علم پزشکی دارند، بدون داشتن مهارت و دانش کافی.
- عدم رعایت مقررات و نظامات دولتی: عدم توجه به آیین‌نامه‌ها، بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های قانونی و حرفه‌ای.
مجازات‌های قانونی:
طبق ماده 616 قانون مجازات اسلامی:
- مجازات: پرستارانی که به دلیل بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی یا عدم رعایت مقررات منجر به مرگ بیمار شوند، به حبس از یک تا سه سال و پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم خواهند شد، مگر اینکه عمل خطای محض باشد.
این مجازات‌ها به منظور حفظ استانداردهای حرفه‌ای و تأمین سلامت و امنیت بیماران تعیین شده‌اند و هدف آنها ایجاد بازدارندگی و تأمین عدالت در موارد قصور و کوتاهی پرستاران است.
مجازات پرستاران در صورت تحقق مسئولیت کیفری
در صورت تحقق مسئولیت کیفری پرستاران، مجازات‌های خاصی برای آنها در نظر گرفته شده است. این مجازات‌ها به میزان قصور و نوع جنایت صورت گرفته بستگی دارد. در این بخش، به بررسی مجازات‌های پرستاران در صورت تحقق مسئولیت کیفری می‌پردازیم.
مجازات قصور پرستاران:
- جنایت شبه عمدی: اگر پرستار در انجام وظایف خود کوتاهی کند و به همین دلیل به بیمار صدمه وارد شود یا بیمار فوت کند، این عمل به عنوان جنایت شبه عمدی محسوب می‌شود. طبق بند پ ماده 291 قانون مجازات اسلامی، «هرگاه جنایت به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده یا نظیر آن مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد، آن جنایت شبه عمدی محسوب می‌شود.»
- مجازات قصور منجر به مرگ: در صورتی که قصور پرستار منجر به مرگ بیمار شود، طبق ماده 616 قانون مجازات اسلامی، مسبب به حبس از یک تا سه سال و پرداخت دیه در صورت مطالبه از سوی اولیای دم محکوم می‌شود. این ماده بیان می‌کند: «در صورتی که قتل غیر عمد به واسطه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا اقدام به امری که مرتکب در آن مهارت نداشته است یا به سبب عدم رعایت نظامات واقع شود، مسبب به حبس از یک تا سه سال و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم خواهد شد مگر اینکه خطای محض باشد.»
نکات مهم:
- بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی: این دو مورد شامل اقداماتی هستند که به دلیل عدم رعایت اصول و مقررات پزشکی و یا کوتاهی در انجام وظایف محوله، باعث ایجاد آسیب یا مرگ بیمار می‌شوند.
- عدم مهارت: در صورتی که پرستار اقداماتی را انجام دهد که خارج از حدود مهارت و تخصص او باشد و این اقدامات منجر به آسیب یا مرگ بیمار شود، مسئول شناخته می‌شود.
- عدم رعایت مقررات: اگر پرستار به دلایل مختلف، از جمله عدم رعایت مقررات و نظامات دولتی، قصور کند و این قصور منجر به آسیب به بیمار شود، مجازات‌های مشابهی برای او در نظر گرفته می‌شود.
خطای محض: لازم به ذکر است که اگر عمل پرستار خطای محض باشد، به این معنا که عمداً قصد آسیب یا مرگ بیمار را نداشته و اشتباهات از نوع بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی ساده نباشد، ممکن است از مجازات‌های سنگین معاف شود.
مجازات‌های فوق به منظور ایجاد بازدارندگی و تأمین امنیت و سلامت بیماران و همچنین تضمین رعایت اصول حرفه‌ای توسط پرستاران وضع شده‌اند.