حقوق متهم در حین بازداشت
متهم کی دستگیر می شود؟
طبق قوانین ایران، دستگیری متهم به دلایل مختلفی می تواند انجام شود. در جرایم عادی، بازپرس باید ابتدا متهم را برای حضور در تاریخ و ساعت معینی فراخواند. در صورتی که متهم با وجود ابلاغ در تاریخ مقرر در دادگاه حاضر نشود، مقام تحقیق می تواند در محل دستور دستگیری وی را صادر کند. با توجه به این وضعیت ماموران دادگستری (پلیس) با قرار قانونی در منزل متهم حاضر شده و وی را دستگیر کردند. در جرایم کیفری با مجازات های سنگین مانند جرایم علیه امنیت عمومی، در صورتی که بیم فرار متهم یا همکاری با شرکای جنایی وجود داشته باشد، مقام بازپرس می تواند بدون احضار متهم، قرار بازداشت او را صادر کند. بنابراین در این صورت پلیس مظنون را در محل سکونتش یا هر جای دیگری دستگیر می کند.
ضمناً طبق قانون آیین دادرسی کیفری، در صورت وجود شرایط قانونی برای ارتکاب جرم آشکار، یعنی تحت نظر مجرم یا تحت نظر ضابطان یا بازپرس و دادستان، متهم باید توسط ضابطان قضایی دستگیر شود. همچنین طی تحقیقات مقدماتی و رسیدگی، قرار بازداشت موقت برای متهم به عنوان وثیقه صادر خواهد شد. در تمامی موارد فوق افرادی که تحت نظر هستند و دستگیر شده اند از حقوق قانونی بسیاری برخوردارند. در صورتی که مقامات قضایی، ضابطان و سایر مقامات دخیل در پرونده مانع از استیفای حقوق قانونی متهم شوند، قانون برای متخلفین مسئولیت انتظامی و کیفری پیش بینی کرده است. در این مقاله به بررسی برخی از حقوق مهم متهم در حین بازداشت و اطمینان از اعمال این حقوق می پردازیم.
برخی از مهمترین حقوق متهم در حبس
به طور کلی دو قاعده مهم در مورد حقوق متهم در بازداشت وجود دارد. ماده 28 تا 63 قانون آیین دادرسی کیفری حقوق مهمی از جمله حق ملاقات با وکیل متهم دستگیر شده تحت عنوان ضابط قضایی و وظایف وی را برشمرده است. یکی دیگر از قوانین مهم مرتبط با حقوق متهم در بازداشت، قانون احترام به آزادی های قانونی و حمایت از حقوق شهروندان است. برخی از حقوق مهم متهم در حین بازداشت طبق قانون فوق به شرح زیر است:
حق سکوت بر اساس اصل 32 قانون اساسی، متهمان حق دارند در هنگام بازجویی سکوت کنند. از نظر ادله اثبات ادعا، سکوت متهم به معنای قبول اتهام و پذیرش جرم نیست.
حق ملاقات با وکیل؛ متهم از همان ابتدا تا یک ساعت حق صحبت و مشورت با وکیل را دارد. حق داشتن وکیل با حق انتخاب وکیل متفاوت است. حق داشتن وکیل دقیقاً در صورت بازداشت متهم ایجاد می شود که به معنای امضای وکالتنامه و قبول وکالت متهم در دادگاه نیست. وکلا فقط برای راهنمایی و کمک به متهم در ارائه مشاوره حقوقی و راهکارهای حقوقی حضور دارند.
حق اطلاع رسانی به خانواده و بستگان؛ متهم حق دارد دستگیری خود را از طریق تلفن یا سایر وسایل ارتباطی از راه دور به اطلاع اعضای خانواده یا بستگان نزدیک خود برساند. مسئولان دادگاه باید شرایط لازم را برای ارتباط با متهم و خانواده یا نزدیکان او فراهم کنند.
حق معاینه پزشکی؛ طبق ماده 51 قانون آیین دادرسی کیفری
تضمین یا ضمانت اجرای رعایت نکردن این موضوع چیست؟
رعایت حقوق متهم در بازداشت یکی از وظایف اصلی مقامات قضایی و مراجع قضایی است. در صورتی که مقام مسئول از برخوردای این حق ممانعت به عمل آورد به شرح زیر مجازات خواهد شد:
در صورتی که دستگیری متهم غیرقانونی و بدون دستور قضایی صورت گیرد، مرتکب جرم به حبس تعزیری جرم بازداشت غیر قانونی محکوم می شود.
چنانچه حقوق متهم در حین بازداشت از قبیل حق داشتن وکیل، حق پزشک و… رعایت نشود، طبق ماده 63 قانون آیین دادرسی کیفری، مرتکب به مجازات انتظامی محکوم می شود که تا درجه 4 می باشد.