بیع سلف یا سلم چیست

شرایط بیع سلف یا سلم چیست؟

در نظام حقوقی ایران، قرارداد بیع (خرید و فروش) به عنوان یکی از مهم‌ترین انواع قراردادها و عقود، جایگاه مهمی دارد و در قانون مدنی ایران مقررات جزئی و مهمی برای این نوع قرارداد تعیین شده است.

ماده 341 قانون مدنی ایران به طور خاص به قراردادهای بیع موجل یا مدت‌دار اشاره دارد. براساس این ماده، اگر خریدار و فروشنده تصمیم داشته باشند برای تحویل تمام یا بخشی از مال مورد معامله یا تمام یا بخشی از مبلغ ثمن معامله، اجله (مهلت) را تعیین کنند، در آن صورت، قرارداد بیع به عنوان یک قرارداد بیع موجل یا مدت‌دار محسوب می‌شود.

در این نوع قرارداد، طرفین تعهد می‌کنند که تا زمان تعیین شده (اجل)، تحویل کالا و پرداخت مبلغ ثمن را انجام دهند. این اجل می‌تواند توسط خریدار و فروشنده به توافق خود تعیین شود و در مواردی ممکن است به عنوان یک ضمانت برای انجام تعهدات معامله عمل کند.

در مواردی که قرارداد به شکل موجل یا مدت‌دار انعقاد می‌شود، مقررات مربوط به اجل، شرایط تحویل کالا و پرداخت ثمن در زمان معین، و حقوق و تعهدات طرفین در این زمان توسط قانون مدنی واضحاً تعیین شده و قابل اجرا می‌باشند.

این نوع قراردادها به ویژه در معاملات تجاری و تعاملات اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرند و برای تضمین انجام معاملات و کنترل ریسک‌های مالی معامله‌کنندگان بسیار مهم می‌باشند.

 

بسته به مدت دار بودن ثمن و یا مبیع، می‌توان سه نوع عقد بیع مدت‌دار را از هم تمیز داد. این سه نوع عقد به ترتیب عبارتند از:

1. بیع نسیه (مدت دار ثمن): در این نوع عقد بیع، ثمن کالا یا مال مورد معامله به صورت مدت دار و به تقسیمات مشخصی پرداخت می‌شود. به عبارت دیگر، خریدار تعهد می‌کند که مبلغ ثمن را به فروشنده در مدت زمان مشخصی پرداخت کند. این مدت معمولاً توسط طرفین تعیین می‌شود و می‌تواند به شکل اقساط ماهیانه، سالیانه و غیره باشد.
2. بیع سلف یا سلم (مدت دار مبیع): در این نوع عقد بیع، کالا یا مال مورد معامله به صورت مدت دار و تا زمان تعیین شده به خریدار تحویل داده می‌شود. در عوض، خریدار تعهد دارد که مبلغ ثمن را به فروشنده تا موعد تعیین شده پرداخت کند. این نوع معامله معمولاً در مواردی انجام می‌شود که تحویل کالا و پرداخت وجه به صورت همزمان ممکن نیست.
3. بیع کالی به کالی (مدت دار هر دو): در این نوع عقد بیع، هم مبیع و هم ثمن به صورت مدت دار تعیین می‌شوند. یعنی کالا یا مال مورد معامله به تعداد و در زمان تعیین شده تا موعد مشخصی تحویل داده می‌شود، و خریدار نیز تعهد دارد که مبلغ ثمن را به همان نسبت و در همان زمان تا موعد تعیین شده پرداخت کند.

هر یک از این سه نوع عقد بیع مدت‌دار در معاملات مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند و ممکن است بسته به شرایط و نیازهای معامله‌کنندگان، انتخاب یک نوع خاص از آنها مناسب باشد. تعیین نوع قرارداد بیع مدت‌دار و شرایط آن بسته به توافقات طرفین و قوانین مربوطه صورت می‌گیرد.

 

در بیع سلم یا سلف (بیع مدت دار مبیع)، شرایط عمومی صحت معامله بسیار مهم هستند و در ماده 190 قانون مدنی ایران به این موضوعات اشاره شده است. این شرایط عمومی شامل موارد زیر می‌شوند:

1. اهلیت داشتن طرفین قرارداد: طرفین قرارداد باید اهلیت حقوقی داشته باشند. به این معنا که باید قادر به انعقاد قرارداد و انجام تعهدات قراردادی باشند. اهلیت معامله به معنای قابلیت قانونی برای انجام معاملات است و معمولاً بر اساس سن، مسائل ذهنی، وضعیت روانی و دیگر عوامل تعیین می‌شود.
2. وجود قصد و رضایت برای انعقاد معامله: قرارداد باید با قصد و رضایت آزادانه طرفین انعقاد شود. هیچ گونه فشار، تهدید یا ترغیب غیرقانونی نباید برای انعقاد قرارداد وارد شود.
3. معلوم و معین بودن مبیع و ثمن: مبیع (کالا یا مال مورد معامله) و ثمن (مبلغ پرداختی) باید مشخص و معلوم باشند. قرارداد باید شامل توصیف دقیقی از کالا یا مال مورد معامله و همچنین مبلغ پرداختی باشد تا ابهام‌های ممکن در آینده از بین برود.
4. مشروع بودن جهت قرارداد: معامله باید مشروع باشد و با قوانین و مقررات معتبر واگذاری شود. قراردادهای مشروع به معنای قراردادهایی هستند که با قوانین و اختیارات معامله‌کنندگان واگذاری می‌شوند و مغایر با قوانین یا اختیارات معامله‌کنندگان نیستند.

رعایت این شرایط عمومی در بیع سلم یا سلف بسیار مهم است تا قرارداد معتبر و قابل اجرا باشد. در غیر این صورت، احتمال ابطال قرارداد یا بروز مشکلات حقوقی وجود دارد.

 

در بیع سلم یا سلف (بیع مدت دار مبیع)، شرایط اختصاصی دیگری نیز باید رعایت شوند تا قرارداد معتبر باشد. این شرایط اختصاصی عبارتند از:

1. مشخص بودن اجل یا مهلت تحویل مبیع و ثمن: مهلت تحویل مبیع و ثمن باید به صورت معین و مشخص در قرارداد ذکر شود. این مهلت تعیین می‌کند که کالا یا مال مورد معامله به کی و تا کی تحویل داده می‌شود و مبلغ ثمن تا چه زمانی باید پرداخت شود.
2. مبیع نباید پول باشد: مبیع (کالا یا مال مورد معامله) نباید پول باشد. این به معنای این است که معامله باید بر اساس تبادل کالا یا مال باشد و نباید به صورت پرداخت نقدی انجام شود.
3. پرداخت کامل ثمن قبل از تحویل مبیع: برخی از تفسیرها می‌گویند که خریدار باید قبل از تحویل مبیع، مبلغ ثمن را به صورت کامل پرداخت کند. این معمولاً به منظور اطمینان از انجام تعهدات مالی خریدار و جلوگیری از احتمال تعلیق پرداخت ثمن توسط او صورت می‌گیرد.
4. موجودیت مبیع در زمان تحویل: مبیع (کالا یا مال مورد معامله) باید در زمان تحویل وجود داشته باشد و آماده به تحویل به خریدار باشد. این شرط به منظور جلوگیری از نقض قرارداد در مورد تحویل کالاها که وجود نداشته باشند، تعیین می‌شود.

این شرایط اختصاصی، به عنوان تفصیلات مهم در قرارداد بیع سلم یا سلف برای جلوگیری از ابهامات و تضارب ممکن در آینده و همچنین برای تضمین اجرای معامله، تعیین می‌شوند. توصیه می‌شود که قبل از انعقاد هر نوع قرارداد بیع مدت‌دار، طرفین به دقت شرایط و تفصیلات معامله را بررسی و تعیین کنند.